Το Αφγανιστάν δεν είναι η μόνη χώρα που κινδυνεύει να καταληφθεί από εξτρεμιστές.

Λες και μια ξαφνική φυσική καταστροφή έπληξε το Αφγανιστάν. Οι σκηνές από την Καμπούλ θυμίζουν τον πανικό από την έλευση ενός τυφώνα κατηγορίας 5, ή την ανεξέλεγκτη εξάπλωση μιας δασικής πυρκαγιάς.

Η επικράτηση των Ταλιμπάν δεν ήταν έκπληξη, όμως κανείς δεν περίμενε ότι η Καμπούλ θα έπεφτε τόσο γρήγορα. Η κυβέρνηση Biden περίμενε, στην καλύτερη περίπτωση, ένα είδος συμφωνίας κατανομής εξουσίας και στη χειρότερη μερικούς μήνες για να προετοιμαστεί για την άλωση της Καμπούλ. Τελικά, οι Ταλιμπάν χρειάστηκαν μόνο λίγες ημέρες για να περάσουν από την κατάληψη των τελευταίων επαρχιακών πρωτευουσών, στην πορεία στην αφγανική πρωτεύουσα και την κατάληψη του προεδρικού παλατιού.

Επίσης απροσδόκητη ήταν η μέθοδος τους. Το blitzkrieg των Ταλιμπάν περιελάμβανε πολιτική πειθώ και στρατιωτική δύναμη, καθώς διαπραγματευόντουσαν συμφωνίες παράδοσης με τον αφγανικό στρατό και κυβερνητικούς αξιωματούχους στις περιοχές όπου προχωρούσαν.

Η κυβέρνηση Biden προσπαθεί να καθησυχάσει τον αμερικανικό λαό, δηλώνοντας ότι επεξεργάζεται μια οργανωμένη αντίδραση. Τα μέσα ενημέρωσης, ωστόσο, έχουν απεικονίσει μια πραγματικότητα χάους. Το διεθνές αεροδρόμιο στην Καμπούλ, το τελευταίο προπύργιο των ΗΠΑ, ήταν η τελευταία ελπίδα για πολλούς Αφγανούς που φοβούνται ότι η συνεργασία τους με τους Αμερικανούς, η υποστήριξή τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή ακόμα και μόνο το στυλ ντυσίματος θα τους αποφέρει ποινή φυλάκισης ή χειρότερη. Η απελπισία τους έφτασε στο σημείο να σκαρφαλώσουν στην άτρακτο ενός αμερικανικού αεροπλάνου που απογειώνεται.

Μέχρι η πτώση της Καμπούλ και όσα τη συνοδεύουν, να αποτυπωθούν σε γραπτά κείμενα, η καλύτερη περιγραφή προέρχεται από το μυθιστόρημα του Viet Thanh Nguyen, The Sympathizer, το οποίο έχει ένα τρομακτικό κομμάτι για τον αγώνα της τελευταίας στιγμής των Νότιο-Βιετναμέζων να ανέβουν στα αμερικανικά μεταγωγικά καθώς η Saigon έπεφτε το 1975.

«Το αεροπλάνο ήταν σαν ένα σκουπιδιάρικο με φτερά και, όπως στα σκουπιδιάρικα, οι φορτο-εκφορτώσεις γίνονταν από πίσω καθώς η μεγάλη επίπεδη ράμπα φορτίου του κατέβηκε για να μας υποδεχτεί», γράφει ο Nguyen για το C-130 Hercules.

Οι ενήλικες κάθισαν στο πάτωμα ή κάθονταν σε βαλίτσες και σάκους, με τα παιδιά σκαρφαλωμένα στα γόνατα. Οι πιο τυχεροί επιβάτες, εκείνοι κοντά στην άτρακτο, έχουν υποτυπώδη καθίσματα και μπορούν να κρατηθούν από τους ιμάντες πρόσδεσης των φορτίων. Τα περιγράμματα του δέρματος και της σάρκας που χωρίζουν το ένα άτομο από το άλλο συγχωνεύτηκαν, καθένας υποχρεώθηκε στην οικειότητα που απαιτείται από εκείνους τους λιγότερο ανθρώπους σε σχέση με αυτούς που φεύγουν από τη χώρα  με επιβατικές πτήσεις και κρατημένες θέσεις.

Από την οπτική γωνία ενός πολίτη του δυτικού κόσμου, αυτή η έξοδος είναι το αποτέλεσμα μιας αφύσικης καταστροφής, μιας ένοπλης ομάδας θρησκευτικών φονταμενταλιστών που κατέλαβαν το Αφγανιστάν και είναι αποφασισμένοι να το μεταφέρουν πίσω στον Μεσαίωνα. Έχουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τον πλουραλισμό. Την τελευταία φορά που είχαν την εξουσία στην Καμπούλ, οι λιθοβολισμοί, τα μαστιγώματα, οι ακρωτηριασμοί, οι εκτελέσεις, ήταν στην ημερήσια διάταξη. Τις τελευταίες ημέρες, στα εδάφη που κατέχουν την εξουσία οι Ταλιμπάν, στρατολόγησαν παιδιά-στρατιώτες, κατέστειλαν τα δικαιώματα των γυναικών και περιόρισαν την ελεύθερη έκφραση, δείχνοντας ελάχιστα σημάδια ότι έχει διαφοροποιηθεί ο τρόπος διακυβέρνησής τους.

Η ταχύτητα με την οποία ο σχετικά μικρός αριθμός Ταλιμπάν (75.000) παρέσυρε τον Αφγανικό εθνικό στρατό (300.000) θυμίζει την ξαφνική επέκταση του Ισλαμικού Κράτους σε όλη τη Συρία και το Ιράκ το 2014. Τότε, επίσης, οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στην περιοχή δε μπόρεσαν να προβάλουν αντίσταση σε μια ταχέως κινούμενη, ευέλικτη και αποφασισμένη ομάδα ανταρτών. Χρειάστηκε ένας μακροχρόνιος ολοκληρωτικός πόλεμος για την ήττα του Ισλαμικού Κράτους.

Το Αφγανιστάν, ως κομβικό σημείο στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, ήταν κάποτε στο επίκεντρο της προσοχής της Washington, όμως αυτό συνέβη πριν από 20 χρόνια, καθώς οι ΗΠΑ είναι εδώ και καιρό σε διαδικασία απαγκίστρωσης. Τους τελευταίους μήνες, η κυβέρνηση Biden υποβάθμισε τον κίνδυνο κατάληψης της χώρας από τους Ταλιμπάν, Στις 8 Ιουλίου 2021, ο Πρόεδρος δήλωνε ότι «η πιθανότητα οι Ταλιμπάν να καταλάβουν ολόκληρη τη χώρα είναι πολύ μικρή». Το Πεντάγωνο υποστήριζε τον Ιούνιο 2021 ότι ο κίνδυνος η χώρα να φιλοξενήσει ξανά τρομοκρατικές οργανώσεις ήταν μόνο ένας «μεσαίας πιθανότητας» κίνδυνος, με τον Υπουργό Άμυνας Lloyd Austin να υποστηρίζει ότι «θα χρειαστούν πιθανώς δύο χρόνια για να αναπτύξουν αυτήν την ικανότητα». Το Πεντάγωνο βρίσκεται σήμερα σε διαδικασία «επανεκτίμησης» των προβλέψεων.

Οι Ταλιμπάν έχουν σήμερα πιο πλήρη και σταθερό έλεγχο της χώρας από ό, τι στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Δεν είναι μόνο ο Αφγανικός εθνικός στρατός που τα παράτησε. Φαίνεται ότι ολόκληρη η κοινωνία των πολιτών της χώρας προσπαθεί να φύγει το συντομότερο δυνατό. Αλλά αυτό δείχνει επίσης πόσο διαφορετική έχει γίνει η χώρα. Όταν οι Ταλιμπάν είχαν την εξουσία στη δεκαετία του 1990, δεν υπήρχε σχεδόν καμία κοινωνία των πολιτών.

Οι εικόνες από την Καμπούλ μπορεί να φαίνονται τρομακτικές, αλλά ο μέσος δυτικός πολίτης επαναπαύεται θεωρώντας ότι όλα αυτά είναι πολύ μακριά, ότι οι Ταλιμπάν δεν έχουν φιλοδοξίες παγκόσμιας επικράτησης.

Ό,τι συμβαίνει στο Αφγανιστάν, μένει στο Αφγανιστάν. Μην αυταπατάστε.

Επόμενα βήματα για το Αφγανιστάν

Ο Στάλιν παραπονέθηκε κάποτε ότι η επιβολή του σοβιετικού μοντέλου στους Πολωνούς ήταν σαν να προσπαθούσε να «σελώσει μια αγελάδα». Η Καθολική Εκκλησία παρέμεινε μια ισχυρή δύναμη στην κομμουνιστική Πολωνία και οι Πολωνοί αγρότες αντέδρασαν έντονα στην κολεκτιβοποίηση με αποτέλεσμα η γη να παραμείνει σε μεγάλο βαθμό σε ιδιωτικά χέρια. Χρειάστηκαν περισσότερα από 40 χρόνια, αλλά η αγελάδα τελικά πέταξε τη σέλα της.

Οι προσπάθειες των Δυτικών για φιλελευθεροποίηση της Αφγανικής κοινωνίας δεν μπορούν να συγκριθούν με την απόπειρα σταλινοποίησης της Πολωνίας: διαφορετικές εποχές, διαφορετικές ιδεολογίες. Αλλά και οι Σοβιετικοί πίστευαν ότι έφερναν τον σύγχρονο πολιτισμό στους Πολωνούς. Ομοίως, οι ΗΠΑ πίστευαν ότι θα μπορούσαν να σύρουν το στον 21ο αιώνα. Βρήκαν πρόθυμους συνεργάτες: κυβέρνηση, στρατό, πολλές ΜΚΟ.

Οι Ταλιμπάν εκπροσώπησαν όλους τους άλλους. Μεγάλο μέρος της χώρας δεν είδε με καθόλου καλό μάτι την εισβολή των ξένων. Το Αφγανιστάν πολεμούσε τέτοιους πολιτισμένους, πιεστικούς ξένους για αιώνες. Μεγάλο μέρος της χώρας παρέμεινε ουσιαστικά σε άλλη εποχή, και εκεί οι Ταλιμπάν έχουν απήχηση.

Δείτε μόνο έναν δείκτη: το ποσοστό αλφαβητισμού. Στο Αφγανιστάν, το 1979, λιγότερο από το 20% του πληθυσμού μπορούσε να διαβάσει. Μέχρι το 2018, το ποσοστό αυτό είχε αυξηθεί στο 43%. Από τη μία πλευρά, αυτό είναι ένα μεγάλο άλμα. Από την άλλη πλευρά, το Αφγανιστάν εξακολουθεί να έχει ένα από τα χειρότερα ποσοστά αλφαβητισμού στον κόσμο, πολύ κάτω από το Σουδάν και την Υεμένη. Συγκρίνετε το τρέχον ποσοστό αλφαβητισμού του Αφγανιστάν με αυτό του Ιράκ (86%), του Ιράν (86%) και της Συρίας (81%) και μπορείτε να καταλάβετε την απόλυτη υπεροψία και ανεδαφικότητα των προσπαθειών των ΗΠΑ για εκσυγχρονισμό της χώρας.

Ένας μικρός αριθμός ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατάφερε να κάνει κάποια δουλειά στο Αφγανιστάν. Αλλά αν ακούσετε αυτήν τη συνέντευξη με τον Shaharzad Akbar, πρόεδρο της Ανεξάρτητης Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Αφγανιστάν, μπορείτε να διακρίνετε την απογοήτευση στη φωνή της καθώς μιλάει για την αντιμετώπιση των εδραιωμένων συμφερόντων και την πλήρη διαφθορά στη χώρα της. Συνέχισε να κάνει τη δουλειά της μέχρι την τελευταία στιγμή, αναφέροντας τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων των Ταλιμπάν στα εδάφη που κατέλαβαν. Κάνει tweets για τις τελευταίες εξελίξεις εδώ.

Οποιοσδήποτε θα μπορούσε να σχηματίσει εγχώρια αντιπολίτευση στους Ταλιμπάν, όπως η Akbar, έχει μεταναστεύσει, προσπαθεί να φύγει, ή κρύβεται. Έχουν ξεσπάσει κάποιες διαδηλώσεις, όπως αυτή στο Τζαλαλαμπάντ την οποία διέλυσαν οι Ταλιμπάν πυροβολώντας και σκοτώνοντας τρεις διαδηλωτές. Αντίσταση στους Ταλιμπάν μπορεί να έρθει και από άλλες κατευθύνσεις. Καθώς οι Ταλιμπάν στηρίζονται κυρίως στην κοινότητα των Παστούν, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν αντίσταση από άλλες φυλές και εθνοτικές ομάδες. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να αντιμετωπίσουν δογματικές διαφωνίες με άλλες ισλαμικές δυνάμεις στη χώρα. Αλλά οι Ταλιμπάν μπορούν να αναπληρώσουν οποιοδήποτε έλλειμμα δημοτικότητας με την ικανότητά τους να ασκήσουν βία χωρίς κανένα ενδοιασμό.

Ταυτόχρονα, δεν πρόκειται για τους ίδιους Ταλιμπάν που κυβέρνησαν πριν από 25 χρόνια. Ορισμένοι από τους σημερινούς ηγέτες έχουν διαπραγματευτεί με εκπροσώπους των ΗΠΑ στη Ντόχα και έχουν συναντηθεί με πολλούς ξένους ηγέτες. Στα τέλη Ιουλίου 2021, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Wang Yi καλωσόρισε μια αντιπροσωπεία Ταλιμπάν αξιωματούχων στο Τιαντζίν, γεγονός που υποδηλώνει ότι και οι δύο πλευρές είναι πρόθυμες να συμβιβαστούν μετά από σημαντικές διαφωνίες σχετικά με το τι συνιστά θρησκευτικό εξτρεμισμό. Με τις ΗΠΑ να εμποδίζουν τους Ταλιμπάν να έχουν πρόσβαση στα Αφγανικά κρατικά αποθέματα δισεκατομμυρίων δολαρίων που βρίσκονται σε αμερικανικές τράπεζες, η Καμπούλ θα βασίζεται όλο και περισσότερο στην Κίνα για κεφάλαια και τεχνική βοήθεια. Το Πεκίνο θα χαρεί να προσφέρει αυτό το κεφάλαιο χωρίς τις ενοχλητικές δεσμεύσεις που συνήθως προσαρτά η Δύση, αν και πιθανότατα θα απαιτήσει άλλα ανταλλάγματα, όπως η πρόσβαση στον πλούτο που βρίσκεται κάτω από το Αφγανικό έδαφος.

Δεν είναι αδύνατη κάποια μορφή προσέγγισης με τη Δύση. Οι Ταλιμπάν, άλλωστε, έχουν μάθει πώς να εκπέμπουν μηνύματα που ηχούν θετικά στις δυτικές πρωτεύουσες. «Δεσμευόμαστε να συνεργαστούμε με άλλα μέρη, σε συμβουλευτικό ρόλο, για να συμφωνήσουμε σε ένα νέο, χωρίς αποκλεισμούς πολιτικό σύστημα, στο οποίο θα αντικατοπτρίζεται η φωνή κάθε Αφγανού και όπου κανένας Αφγανός δεν θα αισθάνεται αποκλεισμένος», έγραψε ο Sirajuddin Haqqani, αναπληρωτής ηγέτης τους Ταλιμπάν, στους New York Times πέρυσι.

Είμαι πεπεισμένος ότι, απελευθερωμένοι από την ξένη κυριαρχία και παρεμβάσεις, θα βρούμε μαζί έναν τρόπο να οικοδομήσουμε ένα ισλαμικό σύστημα στο οποίο όλοι οι Αφγανοί θα έχουν ίσα δικαιώματα, όπου τα δικαιώματα των γυναικών που προβλέπονται από το Ισλάμ (από το δικαίωμα στην εκπαίδευση, έως το δικαίωμα στην εργασία) θα προστατεύονται και όπου η αξία είναι η βάση για ίσες ευκαιρίες.

Οι εκπρόσωποι των Ταλιμπάν έχουν επαναλάβει τις ίδιες φράσεις σε μερικές πρόσφατες δηλώσεις τους επίσης. Δεν υπάρχει συναίνεση για πολιτικά και οικονομικά ζητήματα εντός της ηγεσίας των Ταλιμπάν. Η απομάκρυνση των ξένων δυνάμεων θα φανεί σύντομα εύκολη σε σύγκριση με τη διαχείριση μιας χώρας όπου οι πολίτες, ακόμη και αν είναι κυρίως αγράμματοι, έχουν διαφορετικές προσδοκίες από το κράτος από ό, τι πριν από 25 χρόνια.

Όσοι μέσα στην ηγεσία των Ταλιμπάν τάσσονται υπέρ της προσέγγισης με τη Δύση θα επιβιώσουν πολιτικά μόνο εάν μπορούν να επισημάνουν κάποιο αμοιβαίο συμφέρον. Η κυβέρνηση Biden δεν πρέπει να επαναλάβει στο Αφγανιστάν τα λάθη των ΗΠΑ στο Ιράν.

Θα καταλάβουν οι Ταλιμπάν τον κόσμο;

Οι Ταλιμπάν αντιπροσωπεύουν ένα ισχυρό σκέλος στην αφγανική κοινωνία: έντονα αντι-αποικιακό με δυσπιστία προς τη Δύση. Δεν είναι μόνοι. Αυτά τα συναισθήματα είναι έντονα σε όλη την περιοχή. Οι μουλάδες στο Ιράν και οι πρίγκιπες στη Σαουδική Αραβία, παρά τις πολλές μεταξύ τους διαφωνίες, έχουν τις δικές τους εκδοχές αυτής της ιδεολογίας. Δεδομένων των ιστορικών εμπειριών τους, κανείς δε μπορεί να τους κατηγορήσει.

Κάνουμε επίσης ένα μεγάλο λάθος όταν πιστεύουμε ότι ο φονταμενταλισμός είναι κατά κάποιο τρόπο ένα ελάττωμα της Μέσης Ανατολής ή χαρακτηριστικό αποκλειστικά του Ισλάμ. Ταλιμπάν υπάρχουν παντού όπου συγκεντρώνονται άνθρωποι στο όνομα της απόρριψης σύγχρονων πολιτικών, κατακρίνοντας την ανεκτικότητα των φιλελεύθερων κοινωνιών, της φιλελεύθερης κουλτούρας και καθιστώντας το όποιο θρησκευτικό δόγμα την ύψιστη αρχή που διέπει την κοινωνία.

• Όταν συγκεντρώνονται οι αρνητές της covid-19, οι Ταλιμπάν είναι εκεί.
• Όταν οι ομοφοβικοί κατακρίνουν τους γάμους ομοφυλοφίλων και οι ακτιβιστές των «οικογενειακών αξιών» παραπονιούνται για τη ρευστότητα των φύλων, οι Ταλιμπάν είναι εκεί.
• Όταν οι χριστιανοί φονταμενταλιστές ξεκινούν τη δική τους τζιχάντ κατά των αμβλώσεων, οι Ταλιμπάν είναι εκεί.
• Όταν ακροδεξιοί εξτρεμιστές εφευρίσκουν θεωρίες συνωμοσίας για την παγκοσμιοποίηση, οι Ταλιμπάν είναι εκεί.

Ας σταματήσουμε τις κραυγές για τους βάρβαρους που μαζεύονται στις πύλες της Δύσης. Είτε πρόκειται για ακροδεξιούς συνομωσιολόγους, για αντιεμβολιαστές ή για φανατικούς χριστιανούς, οι βάρβαροι ήταν πάντα εντός των πυλών.