Ο μηχανισμός ο οποίος ανασύρθηκε από το βάθος της θάλασσας των Αντικυθήρων εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον κάθε είδους ερευνητών της αρχαιότητας.
Ήταν ένας αστρολάβος; Ήταν ένα πλανητάριο, ένα αστρονομικό ρολόι; Ή κάτι άλλο; Η επιστημονική έρευνα προχωρούσε πολλές φορές στα σκοτεινά, αφήνοντας περιθώριο στη φαντασία, που δεν ήθελε και πολύ να ξεπεράσει τα όρια της λογικής.
Ότι πρόκειται για έναν μηχανισμό είναι σίγουρο, και μάλιστα για τον πιο σύνθετο μηχανισμό της αρχαιότητας (1ος αιώνας π.Χ.), που δεν έχει παρόμοιό του στα 1.300 χρόνια που ακολουθούν. Είναι επίσης βέβαιο ότι σχετίζεται με φαινόμενα του ουρανού και ότι αποτελεί ένα είδος πολύπλοκου μηχανικού υπολογιστή. Σε αυτά τα ερωτήματα έχουν προσπαθήσει επί δεκαετίες να απαντήσουν πολλοί μελετητές του Μηχανισμού, συνεπικουρούμενοι από την τεχνολογία της εποχής τους. Η διεθνής ομάδα που συγκροτήθηκε πρόσφατα για την εξ υπαρχής μελέτη του Μηχανισμού έχει ως εφόδια τις προγενέστερες μελέτες αλλά και τη μοναδική βοήθεια των πλέον καινοτόμων τεχνολογιών, οι οποίες υπόσχονται, και έχουν ήδη αρχίσει να δίνουν, θεαματικά αποτελέσματα.
Η έρευνα τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και έχει χρηματοδοτηθεί από το Ίδρυμα Leverhulme UK, ύστερα από πρόταση ερευνητών από τρία πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η ομάδα αποτελείται από τον αστρονόμο Mike Edmunds και τον μαθηματικό Tony Freeth (Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ), τον αστρονόμο Ιωάννη Σειραδάκη (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), τον αστρονόμο Ξενοφώντα Μουσά και τον φυσικό, ειδικευμένο στην ανάλυση ιστορικών αντικειμένων, Ιωάννη Μπιτσάκη (Πανεπιστήμιο Αθηνών), τη δρα χημικό Ελένη Μάγκου και την αρχαιολόγο-μουσειολόγο Μαίρη Ζαφειροπούλου (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Τέλος, από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης συμμετέχει ο φιλόλογος και παλαιογράφος Αγαμέμνων Τσελίκας.
Κατά την πρώτη φάση της έρευνας, το φθινόπωρο του 2005, χρησιμοποιήθηκαν οι πλέον καινοτόμες τεχνολογίες για να αποκαλυφθούν άγνωστα μέχρι σήμερα στοιχεία του Μηχανισμού. Την έρευνα στήριξαν ενεργά δύο εταιρείες παγκόσμιου κύρους, η Hewlett Packard και η X-Tek Systems UK. Τεχνική υποστήριξη παρείχαν επίσης το Πανεπιστήμιο του Keele (UK), με τον καθηγητή Peter Haycock και τον δρα Jim Austin, καθώς και η εταιρεία Images First Ltd., η οποία κινηματογράφησε όλη τη διαδικασία της έρευνας με σκοπό την παραγωγή ταινίας για τα διεθνή τηλεοπτικά δίκτυα. Η τριδιάστατη απεικόνιση του εσωτερικού του Μηχανισμού βασίστηκε στο λογισμικό και τη στήριξη της γερμανικής εταιρείας Volume Graphics.
Τον Σεπτέμβριο του 2005, το τμήμα έρευνας της Hewlett-Packard (HP Labs, Καλιφόρνια) έστειλε στην Αθήνα τους τρεις ειδικευμένους επιστήμονες οι οποίοι ανέπτυξαν τον πρωτοποριακό μηχανισμό ψηφιακής απεικόνισης PTM Dome. Με το PTM Dome έγινε δυνατή η εκπληκτική επανεμφάνιση σχεδόν σβησμένων κειμένων και στοιχείων της επιφάνειας του Μηχανισμού που δεν είναι ευδιάκριτα ακόμα και με τα καλύτερα συστήματα συμβατικής και ψηφιακής φωτογράφησης.
Τον Οκτώβριο του 2005 εργάστηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο πολυμελής ομάδα της εταιρείας X-Tek, σχεδιάστριας του πρωτοπόρου τομογράφου Blade Runner, βάρους 8 τόνων. Οι τριδιάστατες εικόνες που προέκυψαν όταν τα θραύσματα του αρχαίου Μηχανισμού εξετάστηκαν με τον υπερσύγχρονο τομογράφο αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές του εσωτερικού του, οι οποίες παρέμεναν κρυμμένες στον βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια. Με αυτή τη μέθοδο αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά επιγραφές το πάχος των οποίων δεν ξεπερνά το ένα δέκατο του χιλιοστού. Προέκυψαν επίσης σημαντικά δεδομένα για την εσωτερική δομή με τα περίπλοκα γρανάζια και τους άξονες.
Τους προσεχείς μήνες, καθώς η ανάλυση ολοκληρώνεται, πληροφορίες για την πορεία της έρευνας θα ανακοινώνονται στην ιστοσελίδα: http://www.antikythera-mechanism.gr