Το πιο γνωστό δημιούργημα του JRR Tolkien είναι ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών». Ωστόσο η ιστορία που περιγράφεται αποτελεί μόνο ένα κομμάτι, και μάλιστα το τελευταίο του Μύθου της Μέσης Γης, που εμπνεύστηκε ο Άγγλος καθηγητής.

Πρόκειται για ένα έργο το οποίο ξεκίνησε το 1914 και συνεχίστηκε μέχρι το 1973, χρονιά του θανάτου του.

Ο Tolkien ξεκίνησε να γράφει τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» ως συνέχεια ενός άλλου βιβλίου, του «The Hobbit». Το βιβλίο περιγράφει τις περιπέτειες του Bilbo Baggins με μια ομάδα νάνων στην αναζήτηση ενός μυθικού θησαυρού, που φυλάσσεται από ένα δράκο. Στη διάρκεια της αναζήτησης ο Bilbo αποκτά από το Gollum, ένα δαχτυλίδι, το οποίο αποτελεί τον κύριο συνδετικό κρίκο του «The Hobbit» με τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Το «The Hobbit» ήταν καθαρά ένα παραμύθι για παιδιά, και ως τέτοιο το είχε γράψει για να ψυχαγωγήσει τα παιδιά του. Μάλιστα, δεν είχε σκοπό να το εκδόσει, αλλά κατά τύχη έπεσε στα χέρια του εκδότη Stanley Unwin, ο οποίος πρότεινε στον Tolkien να προχωρήσουν στην  έκδοσή του χειρόγραφου (21/9/1937).

Η κυκλοφορία του «The Hobbit» είχε τεράστια επιτυχία και μάλιστα από γράμματα που λάμβανε ο Tolkien από αναγνώστες, συναδέλφους και φίλους, όλοι συνηγορούσαν ότι πρέπει να υπάρχει μία συνέχεια (sequel), με περισσότερες πληροφορίες γύρω από τα Hobbit. Έτσι, ξεκίνησε η συγγραφή του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών», η οποία ως υπόθεση σίγουρα δεν απευθυνόταν σε παιδιά, καθώς, όπως έγραφε ο ίδιος σκοπός του ήταν να γράψει ένα ηρωικό έπος. Το έργο αυτό κράτησε αρκετά χρόνια και ολοκληρώθηκε το 1949, ωστόσο ξεκίνησε να εκδίδεται μόλις το 1954, αφού ο σχολαστικός καθηγητής έκανε συνεχώς διορθώσεις, προσέχοντας να υπάρχει συμφωνία ακόμα και στις φάσεις της σελήνης. Στη διάρκεια του πολέμου έστελνε τα κείμενα του στο γιο του Christopher, ο οποίος υπηρετούσε στη RAF, στη Νότια Αφρική (τόπος γέννησης του JRR Tolkien). Επίσης, συμπαραστάτης ήταν ο συγγραφέας C.S. Lewis (The Chronicles of Narnia, Out of the Silent Planet) και τα υπόλοιπα μέλη των Inklings, μέσα από τις παρατηρήσεις του πάνω στα κείμενα που τους διάβαζε ο Tolkien. Η χρονική σύμπτωση της συγγραφής του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έδωσε σε αρκετούς αναγνώστες την εντύπωση ότι το βιβλίο ήταν μια αλληγορία, όπου ο Sauron ταυτίζεται με τον Αδόλφο Χίτλερ, το Ένα Δαχτυλίδι με την ατομική βόμβα, οι Orc με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» κλπ. Ο Tolkien σε κάθε ευκαιρία απέρριπτε οποιαδήποτε αλληγορία και μάλιστα δήλωνε μελαγχολικά, ότι αν υπήρχε κάτι τέτοιο στο έργο του, το Δαχτυλίδι δεν θα καταστρεφόταν, αλλά θα χρησιμοποιούνταν εναντίον του Sauron. Ωστόσο, αυτό που υποστήριζε είναι ότι γεγονότα του βιβλίου μπορεί να φαίνονταν κοινά με την κατάσταση, που επικρατούσε την εποχή του Πολέμου, αλλά αυτό δεν σήμαινε απαραίτητα και αλληγορία.

Μετά την έκδοση των τριών βιβλίων του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών», ο Tolkien αφιερώθηκε στο σημαντικότερο για αυτόν έργο, την ιστορία της Δημιουργίας καθώς και τα γεγονότα της Πρώτης και Δεύτερης Εποχής της Μέσης Γης. Ο Tolkien ξεκίνησε να γράφει τις ιστορίες αυτές το καλοκαίρι του 1914, σκοπό να εξιστορήσει γεγονότα αρκετά παλαιότερα από τον Πόλεμο του Δαχτυλιδιού και στην ουσία αποτελούν τη μυθολογία της Μέσης Γης. Βέβαια αυτές οι ιστορίες πέρασαν από πολλές μετατροπές τόσο ως προς το περιεχόμενό τους όσο και ως προς τον τρόπο παρουσίασής τους με αποτέλεσμα ο Tolkien να μην προλάβει να τις εκδώσει, κάτι που έκανε ο γιος του Christopher το 1977, υπό το γενικό τίτλο Silmarillion. Στο βιβλίο περιγράφεται η δημιουργία της Μέσης Γης, η έλευση στον κόσμο των Valar (αγγελικών πνευμάτων μεγάλης δύναμης), η εμφάνιση των Ξωτικών, Ανθρώπων και Νάνων και οι πόλεμοι των Ξωτικών με τον Άρχοντα του Σκότους (Melkor), του οποίου ο Sauron ήταν ακόμα υπηρέτης. Το βιβλίο συνεχίζει με την πτώση του Melkor, την εμφάνιση και καταστροφή του βασιλείου του Númenor, μια παραλλαγή του μύθου της Ατλαντίδος και καταλήγει στα γεγονότα της Τρίτης Εποχής, με την δημιουργία των αρχαίων βασιλείων της Arnor και της Gondor, την κατασκευή των Δαχτυλιδιών της Δύναμης και τέλος στον Πόλεμο του Δαχτυλιδιού.

Το έργο του Tolkien διαπνέεται από έντονη νοσταλγία, περασμένων ευτυχισμένων εποχών, που δεν πρόκειται να ξαναέρθουν, κάτι που έζησε ο ίδιος ο Tolkien βλέποντας την υπαίθρια Αγγλία να χάνει την ειδυλλιακή της εικόνα και να «εκμοντερνίζεται». Παράλληλα, ένοιωθε την ανάγκη να ξαναδώσει στην Αγγλία τη χαμένη της μυθολογία, της οποίας μακρινοί απόηχοι ήταν ο Βασιλιάς Αρθούρος και το θρυλικό Avalon. Έτσι, στα βιβλία του συναντάμε δράκους, ξωτικά, νάνους και άλλα πλάσματα λιγότερο ή περισσότερο καλόβουλα, παραδόσεις που άρχισαν να ξεριζώνονται μετά την εισβολή και επικράτηση των Νορμανδών στην Αγγλία (1066 μ.Χ.). Επίσης, αυτό που προκαλεί εντύπωση στα βιβλία είναι η μεγάλη αγάπη του Tolkien για τη φύση, όπως εκφράζεται μέσα από τις γλαφυρές περιγραφές του mallorn και του niphrentil, αλλά και από τους δενδροβοσκούς του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών», οι οποίοι εκδικούνται τον Saruman για την καταστροφή του Δάσους Fangorn. Εξάλλου ο ίδιος ο Tolkien έτρεφε μία αντιπάθεια προς την άκρατη βιομηχανοποίηση της Αγγλίας, της οποίας έγινε μάρτυρας και κάποιες δυσάρεστες σχετικές αναμνήσεις έχουν περάσει στα κείμενα του. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι η βιομηχανία χρησιμοποιούνταν, υπό το πέπλο της μαγείας, αποκλειστικά από τον εκάστοτε Σκοτεινό Άρχοντα (Melkor- Sauron).

Εκτός από τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» ο Tolkien έγραψε και διάφορα άλλα διηγήματα και πραγματείες με θέμα τη μεσαιωνική Αγγλία. Τα κείμενα που εκδόθηκαν όταν ο συγγραφέας ήταν εν ζωή είναι:

A Middle English Vocabulary (1922)

Sir Gawain and The Green Knight (1925)

The Hobbit (1937)

Farmer Giles of Ham (1949)

The Fellowship of the Ring (1954), 1ο μέρος του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών»

The Two Towers (1955), 2ο μέρος του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών»

The Return of the King (1955), 3ο μέρος του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών»

The Adventures of Tom Bombadil and other verses from the Red Book (1962)

Ancrene Wisse (1962)

Tree and Leaf (1964)

Smith of Wooton Major (1967)

Έργα του εκδόθηκαν και μετά το θάνατό του με σημαντικότερα το Silmarillion(1977) και το Unfinished Tales of Númenor and Middle Earth (1980), το οποίο περιέχει κείμενα τα οποία δεν είχαν συμπεριληφθεί στο Silmarillion. Από το 1983 ο Christopher Tolkien ξεκίνησε να εκδίδει μια σειρά βιβλίων με το γενικό τίτλο The History of Middle Earth, στα οποία παρουσιάζεται η εξέλιξη των ιστοριών του Silmarillion και του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών», καθώς o JRR Tolkien τις διόρθωνε και τις άλλαζε, μέχρι να καταλήξει στην τελική τους μορφή.